Slijedi uputstvo za instalaciju Linux operativnog sistema. Uputstvo sam pisao po sjećanju, ali je princip isti za sve Linux distribucije. Ispravke i dopune su dobrodošle.
Opisaću dva scenarija instalacije: instalacija pored postojećeg operativnog sistema i instalacija Linuxa na prazan disk. Najprije, malo o osnovnim pojmovima.
-
OSNOVNI POJMOVI
-
- Particije
Svaki fizički hard disk može da ima najviše četiri particije. Da bi se ovo ograničenje zaobišlo, jedna od particija se može definisati kao proširena particija (Extended Partition). Ovakva particija može da sadrži praktično neograničen broj (nekoliko desetina) logičkih diskova. Dakle, na jednom fizičkom disku može da bude najviše četiri primarne particije (Primary Partition) ili najviše tri primarne particije i jedna proširena particija sa velikim brojem logičkih diskova. Svaka primarna particija (ili logički disk) treba da bude formatirana da bi mogala da sadrži podatke. Jedna od primarnih particija mora da bude aktivna (Active Partition).
Windows particije označava slovima (“C:”, “D:”, itd.). Linux ih označava drugačije. Prvi disk na sistemu (Primary Master) označava sa “hda”. Drugi disk (Primary Slave) označava sa “hdb”. Secondary Master je “hdc”, a Secondary Slave je “hdd”. Particije se označavaju tako što se na oznaku diska (hda, hdb…) dodaje broj. Brojevi 1 do 4 označavaju primarne particije, a brojevi 5 i više označavaju logičke diskove.
- Particije
-
- Fajl sistem (File System)
Postoji više tipova fajl sistema. Mikrosoftovi operativni sistemi koriste FAT, FAT32, NTFS fajl sisteme. Linux koristi ext2, ext3, ReiserFS i dr. Fajl sistem podrazumijeva način organizovanja podataka (fajlova) na disku, odnosno particiji.
- Fajl sistem (File System)
-
- MBR / BR / Boot Loader
MBR = Master Boot Record je prvih 512 bajta fizičkog diska. U prvih 446 bajta se nalazi Boot Loader. To je program koji se učitava i pokreće prilikom pokretanja računara. U sljedećih 64 bajta se nalazi tabela particija (Partition Table). 16 bajta je potrebno da bi se definisala jedna particija (otuda ograničenje za četiri particije po disku). Posljednja dva bajta su nebitna. Prvih 512 bajta svake particije je Boot Record. I Boot Record svake particije ima svoj Boot Loader, koji se može izvršiti.
- MBR / BR / Boot Loader
-
- Pokretanje računara / OS-a
Nakon što BIOS na vašem računaru testira komponente, pokreće Boot Loader iz MBR-a. Kod Microsoft operativnih sistema ovaj Boot Loader pokreće Boot Loader aktivne particije na tom disku. Boot Loader sa aktivne particije učitava operativni sistem.
- Pokretanje računara / OS-a
-
INSTALACIJA LINUXA
-
- Particionisanje diska
Za instalaciju Linuxa potrebno je odrediti tri particije. Ukoliko imate jedan fizički disk i na njemu neki operativni sistem treba “ukrasti” dio prostora koji postojeće partcije zauzimaju, da biste dobili prostor na disku na koji ćete instalirati Linux. To ćete uraditi pomoću nekog programa za particionisanje diska bez uništavanja podataka (pr. Partition Magic). Pomoću ovakvog programa možete smanjiti postojeće particije i premiještati ih bez gubitka podataka. Takođe, možete kreirati nove particije na oslobođenom prostoru. Ukoliko particionišete disk na kom se nalazi Windows, onda nećete moći to uraditi iz Windowsa. U tom slučaju kreirajte diskete (program nudi tu mogućnost) za particionisanje iz DOS-a.
Dakle, kreirajte tri nove particije na svom disku – jednu primarnu particiju od (cca. 100 MB) i dva logička diska (jedan veličine vaše fizičke memorije pr. 512 MB i jedan od nekoliko GB na kojem će se nalaziti skoro sav Linux operativni sistem). Kod starijih računara primarna Linux particija mora da bude ispred postojeće primarne particije na kojoj se nalazi Windows. Nakon što particionišete disk, učinite primarnu Linux particiju aktivnom.
(Ako radite sa Partition Magic-om, on će nakon ovoga da označi primarnu Windows particiju sa “hidden” (sakrivena). Kliknite desnim dugmetom miša na tu particiju i izaberite Unhide Partition.)
Ukoliko instalirate Linux na čist disk, onda samo kreirajte navedene particije.
Kako ja imam jedan fizički hard disk, njega sam particionisao prema prvom opisanom scenariju. Najprije se na disku nalazi prva Linux primarna particija od 100 MB. Poslije nje se nalazi primarna particija na kojoj se nalazi Windows (nekoliko GB). Poslije toga je proširena particija sa tri logička diska. Prvi logički disk je FAT32 i koristim ga u Windowsu (oznaka D:). Drugi logički disk je glavna linux particija sa Linux operativnim sistemom i treći logički disk je Linux Swap particija.
Oznake navedenih particija su sljedeće:
- Particionisanje diska
hda1 – Linux primarna particija (100 MB)
hda2 – Windows C: (n GB)
hda3 – Extended particija (sama ne zauzima prostor, ali sadrži logičke diskove)
hda5 – Windows D: (n GB)
hda6 – Glavna Linux particija (n GB)
hda7 – Linux Swap particija (512 MB).
U nastavku teksta Linux particije ćemo referisati sa na sljedeći način:
Linux Boot particija – primarna Linux particija na kojoj se nalazi Linux Boot Loader i svi fajlovi neophodni za početak pokretanja Linuxa. U mom slučaju Linux Boot Particija je hda1.
Linux Root Particija – glavna Linux particija. U mom slučaju je to hda6.
Linux Swap particija – pomoćna particija na koju Linux smiješta sadržaj memorije, ukoliko mu iste zafali. U mom slučaju je to hda7.
U programu za particionisanje možete i formatirati nove particije. Prve dvije Linux particije (Linux Boot i Linux Root) formatirajte u ext3 fajl sistemu, a treću (Linux Swap) formatirajte kao Linux Swap.
-
- Instalacija
Nakon particionisanja ponovo pokrenite računar i u BIOS-u podesite sa se računar pokreće sa CDROM-a. Snimite promjene u BIOS, ubacite prvi instalacioni Linux CD i ponovo pokrenite računar. Instalacija će početi.
Najprije će vas pitati za jezik koji će se koristiti pri instalaciji, koju tastaturu koristite (US ili Slovenian) i koji miš koristite. Nakon toga će vas pitati gdje želite da instalirate Linux. Dobićete prikaz particija na svom disku. Linux Boot particiji dodijelite “/boot” mount point. Linux Root particiji dodijelite mount point “/”. Linux Swap particiji ne dodijeljujete mount point, već je samo označite da je to Swap particija. Tu možete i formatirati izabrane particije, ukoliko to već niste učinili pomoću programa kojim ste particionisali disk. Dobro pazite da ne formatirate neku od particija na kojoj se nalazi Windows ili neki važni fajlovi!
Tu negdje će vam instalacioni program ponuditi da instalirate Boot Loader. Preporučujem vam da za Boot Loader izaberete GRUB. Vrlo je važno odabrati mjesto gdje ćete instalirati Boot Loader. Ukoliko instalirate Linux pored postojećeg sistema, Boot Loader instalirajte na Linux Boot Particiju. Ukoliko Linux instalirate na čist disk onda Boot Loader instalirajte u MBR tog diska.
Poslije će vas instalacioni program pitati za root lozinku. To je glavna lozinka glavnog korisnika na sistemu – root-a.
Ukoliko se ulogujete kao root, sa tom lozinkom, imate neograničena prava na sistemu – pisanje i brisanje svega i svačega. Kao root ćete se ulogovati samo onda kada treba da odradite nešto što obični korisnici ne mogu – dodati novog korisnika na sistem, mijenjati konfiguracione fajlove itd.
Na istom mjestu ćete moći da dodate i korisnike koji će raditi na sistemu. Dodaj za početak samo jednog korisnika – sebe. Dodijelite si korisničko ime i lozinku.
Poslije toga nema nikakvih problema. Ono što ne razumijete ostavite kako je ponuđeno, odaberte Desktop okruženje koje želite, programe koje želite i to je to. Za početak instalirajte i Gnome i KDE okruženje, pa ćete tokom rada vidjeti koje vam više odgovara.
Nakon završetka instalacije ponovo idite u BIOS i podesite da se sistem podiže sa hda (IDE-0) diska (ukoliko imate samo jedan disk) ili hdb (IDE-1) diska ukoliko ste na njega instalirali Linux.
Nakon snimanja izmjena u BIOS i ponovnog pokretanja računara, najprije će se pokrenuti Boot Loader na Linux Boot Particiji. On će prikazati meni za izbor operativnog sistema. Sa liste operativnih sistema izaberite Linux i pritisnite .
Nakon učitavanja, dobićete mogućnost da upišete svoje korisničko ime i lozinku. Kada to uradite dobićete “sličice i ikonice”.
- Instalacija
Za kraj…
Ukoliko Boot Loader na spisku nema Windows onda treba da to podesite iz Linuxa, naravno. Pokrenite Linux i kada se ulogujete sa svojim korisničkim imenom pritisnite Ctrl+Alt+F1. Ušli ste u konzolni režim rada. Ulogujte se sa “root” korisničkim imenom i lozinkom koju ste zadali pri instalaciji.
Ukoliko ste instalirali GRUB Boot Loader onda treba da izmijenite fajl grub.conf. On se nalazi negdje u /boot folderu. Kod mene se nalazi u /boot/grub/ folderu. Ako ne znate gdje se nalazi, pritisnite Alt + F7. Ponovo ćete ući u grafički režim rada. Pokrenite File Browser i pogledajte gdje se nalazi. Ponovo pritisnite Ctrl+Alt+F1 da se vratite u konzolni režim rada.
Sada kucajte vi (npr. “vi /boot/grub/grub.conf”).
Pritisnite taster I. Na kraj fajla dodajte:
title Windows
rootnoverify (hd0,1)
chainloader +1
Pritisnite . Otkucajte ":wq ". Pritisnite CTRL+D i ALT+F7.
Sljedeći put će se na meniju operativnih sistema pojaviti i Windows.
